BIOS NEDİR? NE İŞE YARAR? A'DAN Z'YE TÜM BİOS AYARLARI
"Basic Input/Output System" (Temel Giriş/Çıkış Sistemi) kelimelerinin baş harflerinin birleşmesinden meydana gelen BIOS, PC'nizin çalışması için gereken temel yapı olarak özetlenebilir. Sadece okunabilir bellek (ROM) üzerine yazılmış bir yazılım olan BIOS, anakartınızın özelliklerini yönetebilmeniz/ kullanabilmeniz, diğer donanımlar arasında bir bağ kurması için görev yapar.
"Sadece Okunabilir Bellek" üzerinde olmasından dolayı, burada kalıcıdır. Kalıcı olmasının bir sebebi ise, her defasında PC'nizi açtığınızda BIOS'un işlem yapmasıdır. İşletim sisteminiz ile diğer donanımlarınız arasında bir bağ kurmaya olanak sağlar. Örneğin ses kartı, modem gibi parçaları üzerinde barındıran bir anakart aldığınızda, anakartınızın üzerine takılı olan aygıtların listesini işletim sisteminize BIOS verir. Anakart üzerinden desteklenen bir donanımı iptal ettiğimizde ise (örneğin, BIOS'dan anakartın ses özelliğini iptal ettik) işletim sisteminiz bu aygıtı artık görmeyecektir. Diğer taraftan, BIOS bir yazılım olduğundan, anakartın dengeli + performanslı çalışması için kullanıcılara ayar yapma olanağı sunuyor.
Bu paragraftan çıkartacağımız sonucu ise şöyle özetlersek daha kalıcı olabilir: "BIOS, anakartınızın özelliklerini ve üzerine takılı olan donanımların çalışması için gereken parametreleri, kullandığınız işletim sistemine aktaran, minik bir işletim sistemidir."
BIOS'lar ufak işletim sistemi gibidir dedik ya, farklı farklı markaların ürettikleri farklı BIOS'lar var. Bunlar: AWARD, AMI ve Phoenix BIOS. Phoenix BIOS ile AWARD BIOS birleşerek, bazı anakartlarda ikisinin ortak ürünü olan BIOS'lardan kullanılmaya başlandı.
BIOS İLE DİĞER DONANIMLAR ARASINDAKİ İLİŞKİ
BIOS'un minik bir işletim sistemini öğrendikten sonra, diğer donanımlar ile arasındaki bağa biraz daha yakından bakarsak, bu konuyu biraz daha pekiştirmiş olacağız. BIOS'un görevlerini kategorize etmek mümkün. Anakartın üzerine takılı olan donanımların çalışma adreslerini tayin etmek ve anakart tarafından desteklenen özellikleri kapatmak-açmak ve bu özelliklerini değerlerini değiştirmek, gözlemlemek.
BIOS, üzerine takılı olan donanımların çalışma adreslerini, kullandığınız işletim sistemine bildirerek, onların doğru düzgün çalışmasına olanak tanıyor. Normal şartlarda BIOS, aygıtların çalışma adreslerini biraz cömert davranarak işletim sistemine yaptırmayı uygun görüyor. Ama bu her zaman işleyen bir yöntem değil. Kalabalık ek donanıma sahip bir sistemde, bazı donanımların "çalışma adresleri", kullandığınız işletim sistemi tarafından aynı atanınca, çakışma dediğimiz olay ortaya çıkıyor. Donanımlar kendi aralarında, "burası benim, şurası senin" gibi kavga ederler ara sıra. Çoğu zaman, aynı "çalışma adresine" sahip donanımlar kendi aralarında bu yeri paylaşarak sorun çıkartmazken, bazılar ise inatçılık eder ve "yok arkadaş burası illa benim; sen git başka yere yerleş" şeklinde uyumsuzluk çıkarabilir. Bu sayede iki donanımda birbirine küser ve ikisi de çalışmaz. Ama, BIOS'a girip, aygıtların kullanması gerektiği çalışma adreslerini (IRQ, DMA vs.) kendiniz belirlediğinizde bütün her şey kuzu kuzu çalışmasına devam eder. Diğer taraftan, örneğin, anakartın açılışta ilk olarak hangi aygıtı (HDD, Floppy, SCSI) kullanmasını istiyorsanız, bunu BIOS'dan halledebilmeniz mümkün. İşte bu örnekte olduğu gibi, anakartınızın desteklediği özelliklerini bu şekilde kullanabiliyorsunuz/değiştirebiliyorsunuz.
Bu anlattıklarımızdan sonra, PC'yi açtıktan sonra nelerin olduğunu az çok kestirebilmemiz mümkün. Güç Düğmesine bastıktan hemen sonra, BIOS devreye giriyor ve POST (Power On Self Test) denen kısa bir analiz-test yapıyor. Bu analiz ile birlikte, üzerine takılı olan PnP (Tak ve Çalıştır) aygıtları tanımaya olanak sağlıyor. Bir aksilik olduğunda bunu size yazılı mesaj olarak ya da ses ile bildiriyor. Tahmin edeceğiniz üzere, BIOS, -diğer anlamda- PC'nizin boot etmesi için gereken bir sistemdir. BIOS olmaz ise, sistem açılmıyor. Bu konulara ilerleyen sayfalarda ayrıntısıyla değineceğiz.
İlk etapta, BIOS'da yer alan ayarların ne anlama geldiğini ve hangisi kullanmanın avantajlı olduğuna bakarsak, ilerde anlatacağımız performans ipuçlarına hem yabancı kalmazsınız, hem de artık ayar yaparken fazla zorlanmazsınız.
BIOS AYARLARI
BIOS ayarlarını, BIOS Setup adı verilen bir arabirim aracılığı ile yapıyoruz. Farklı firmaların BIOS'unun bulunduğundan bahsedip, bunların AWARD, AMI ve Phoenix olduğunu söyledik. Hemen aklımıza bir soru gelecektir: BIOS ayarları, bu BIOS sistemlerine göre farklılık göstermiyor mu? Hepsinde aynı görevleri yapan ayarlar bulunuyor. Ama bazen ifade edilme tarzları farklılık gösterebiliyor. Bazı firmalar ise, BIOS'una kendine has özellikler ekleyebiliyor. Mesela Abit, kendi anakartlarındaki BIOS'larına Soft Menu II&III bölümünü ekleyerek, işlemci hız-voltaj ayarlarının buradan yapılmasına olanak sağlıyor.
Bir de arabirim farklılığı olabiliyor. Örneğin AWARD BIOS'un şu anda iki farklı sürümü bulunuyor. Birisi Moduler diğeri ise Medallion. Award Moduler BIOS, hepimizin aşina olduğu BIOS arabirimine sahip. Award Medallion BIOS ise, Phoenix BIOS'un arabirimi ile AWARD BIOS'un özelliklerinin karışmasından oluşmuş. Zira belli bir süre önce Award BIOS ile Phoenix BIOS birleşmişti. Diğer taraftan ise, anlatacağımız ayarlar bütün BIOS'lar için geçerli. Farklı ayarlar söz konusu olduğunda ayrı bir paragraf açıp bunları işaret edeceğiz.
Şimdi işlemlere başlıyoruz. PC'niz tam POST ekranındayken, Del veya F2 tuşlarına basarak BIOS Setup'a girebilirsiniz. AWARD Moduler BIOS ile AMI BIOS'un başlangıç görüntüleri aynı olacaktır. AWARD Medallion BIOS ise daha önce bahsettiğimiz gibi farklı.
NOT: Anlatacağımız BIOS ayarları, Award Moduler&Medallion BIOS Ver.6.00 ve AMI BIOS Ver.1.21C baz alınarak hazırlanmıştır.
için.
INTEGRATED PERIPHERALS
Bu bölümde, anakartınızın üzerinde bulunan giriş/çıkış portları, IDE portları gibi aygıtların yönetimini yapıyorsunuz.
OnChip IDE Channel 0/1: Birinci/İkinci IDE portunu etkin/iptal edebilirsiniz. [Enabled] şeklinde kalması tavsiye edilir. Bazen BIOS güncellemelerinden sonra, bazı IDE aygıtların çalışmadığında şikayet edilir. Bu bölüme girip IDE Portlarının iptal edilip edilmediğine bakmanız iyi olur.
IDE Prefetch Mode: Bu modu destekleyen IDE aygıtlar ile bu ayar kullanılırsa, aygıtların performansından iyileşme smz konusu olabilir. [Enabled] ayarında olması tavsiye edilir.
Primary/Secondary Master/Slave PIO: Taktığınız aygıtların PIO modlarını bu bölümde belirleyebilirsiniz. [Auto] seçeneğinde bırakırsanız, ilgili IDE aygıtı için uygun olan PIO Modu otomatik olarak seçilecektir.
Primary/Secondary Master/Slave UDMA: Ide aygıtların direkt bellek erişimini kontrol edebileceğiniz ayar. [Auto] sekmesinde kalması, her IDE aygıt için uygun olan modun otomatik seçilmesi bakımından faydalı olacaktır.
Init Display First: Bu ayar ile, sisteme güç verdikten sonra hangi görüntü aygıtının ilk olarak kontrol edileceğini belirtir. AGP ekran kartı kullanıyorsanız [AGP], PCI ekran kartı kullanıyorsanız, [PCI Slot] ayarlarını seçmeniz mantıklı olacaktır.
IDE HDD Block Mode: Eğer IDE aygıtınız bu modu destekliyor ise, IDE aygıtlara erişimi hızlandırabilir.
OnBoard PCI Audio/Modem: Eğer anakartınızın üzerinde entegre edilmiş ses/modem entegresi var ise, bu ayar ile onları etkinleştirebilir / iptal edebilirsiniz.
Onboard FDC Controller: Disket Sürücü kontrolcüsünü iptal/etkin etmek için kullanılan ayardır. [Enabled] konumunda kalmalıdır.
Onboard Serial Port 1/2: Seri Portlarınız için IRQ değerini ve bellek adresini atamanız için bu ayar konmuştur. 1. seri portu için varsayılan ayar 3F8/IRQ4'dür. 2. seri portu için ise, 2F8/IRQ3'dür.
POWER ON Function: Bilgisayarınızı nasıl açacağınızı belirlemek için bu menü kullanılabilir. Örneğin klavye ile bilgisayarınızı açmak istediğinizde, klavyenin hangi tuşları ile bilgisayarınızı açmak istediğinizi buradan tanımlıyorsunuz. Mouse'dan ve klavyeden açma özellikleri USB Klavye ve Mouse ile işlemiyor. Bunun için PS/2 Mouse ve Klavye kullanmak gerekiyor. Ayrıca Klavyeden ve Mouse'dan bilgisayarınızı açabilmek için, bazı anakartlarda jumper oynaması yapmanız gerekebiliyor.
UART Mode Select: Infrared portu destekleyen anakartlarda bulunan bir özellik. Kızılötesi aygıtların gerektirdiği özelliklere göre, bu ayar [IrDA] veya [ASKIR] moduna getirilebilir. Infrared aygıt kullanılmayacak ise [Normal] moda getirilmesi tavsiye edilir.
UART2 Duplex Mode: UART Modu olarak IrDA veya ASKIR seçildiğinde bu ayar aktif olur. Bu şekilde full-duplex veya half-duplex transfer modunu seçebileceksiniz.
IR Transmittion delay: IR durumu olan Rx'den Tx moduna veya Tx'den Rx moduna geçiş için gecikmeyi açar/kapatır.
Onboard Parallel Port: Paralel portun çalışma adresini belirlemek için bu bölüm kullanılır. Varsayılan ayarı 378H/IRQ7'dir.
Parallel Port Mode: Paralel portun çalışma modunu belirler. "EPP" maksimum hızda çift yönlü çalışma hızıdır. "ECP", paralel portun iki yönde maksimum transfer hızından da hızlı çalışmasına izin verir. "ECP+EPP", normal hızda iki yönlü çalışmaya izin verir. SPP ise Standart Paralel Port anlamına geliyor. Eğer bağladığınız paralel aygıt, yüksek performans istiyor ise, aygıtın türüne göre, EPP veya ECP seçilmelidir. ECP Modu direkt bellek erişimine ihtiyaç duyduğundan, EPP modu seçildiğinde, sizden bir DMA adresi atanması istenecektir. BIOS'un önerdiği ayarda kalmasında bir sakınca yok. EPP modunu seçerseniz, EPP modu seçmeniz gerekecek. Eğer kullandığınız paralel aygıt, EPP modunu istiyor ise, hangi EPP modunda çalışacağını kullanım kılavuzunda belirtmiştir.
PWRON After PWR Fail: Bu ayar [Enabled] konumuna getirildiğinde, bilgisayarınız çalışırken elektrik giderse, elektrik geldiğinde bilgisayarı tekrar otomatik olarak açıyor. [Disabled] konumunda kalmasını tavsiye ediyoruz.
Çarş. Haz. 13, 2007 9:55 am