Kangal, ya da literatürdeki adıyla Anadolu Çoban Köpeği ülkemizde yaşayan en özgün soy, gen yapısında bir başka köpek geni olmayan dünyadaki ender köpek türlerinden biri.
Şimdilerde, "köpek"ler gözde... Lassi aşağı, karabaş yukarı... Büyük kentlerin küçücük parklarında, sokak aralarında, elinde tasma, bastıbacak finosunu ya da kocaman kafalı buldogunu dolaştıranların sayısı hızla artıyor. Artık kimi evlerde köpek, sohbetin baş köşesine yerleşiyor. Büyük merkezlerde çeşitli "köpek" mağazaları açılıyor. Batının filmlerden tanıdığımız o dev "köpek sanayii " giderek yaşamın bir parçası haline geliyor. Yüzyıllar boyunca Anadolu’nun göbeğinde kendi halinde yaşayıp giden, işini gücünü, kusursuz yapan ama kendini bunun şımarıklığına hiçbir zaman kaptırmamış olan ağır başlı, uysal Kangal köpeği de çok kıymete binmiş durumda. Önce koruma altına alındı, soyunun korunması için çalışmalar yoğunlaştı. Sivas’tan Kangal’dan yolu büyük kentlere düşenler, sepetler içinde taşıdıkları yavruları bir güzel pazarlamaya başladılar. Bir yavrunun fiyatı 500 bin ila 1.5 milyon TL arasında değişiyor. Bütün köpekler gibi Kangal da yavru halinde iken eğitildiği için, esas değerli olanları, yavruları. Ancak işin erbabına bakılırsa, bu fiyat çok düşük. Çünkü Kangal ya da literatürdeki adıyla Anadolu Çoban Köpeği ülkemizde yaşayan en özgün soy, gen yapısında bir başka köpek geni olmayan dünyadaki ender köpek türlerinden biri. Anadolu’daki türler arasında dünya literatürüne geçen, tek tür. Böylesi bir köpeğin değerinin çok daha yüksek olması gerektiği söyleniyor. Evcilleştirilmiş ilk hayvan olan köpeğin kurt-çakal soyundan geldiği biliniyor. İnsan, köpek ilişkisinin 10 bin yıllık bir geçmişi olduğu da biliniyor. Yani yazının, tekerleğin keşfinin çok gerilerine giden bir ilişki...
Kangal köpeğinin binlerce yıldan beri Anadolu yaylasında yaşadığı ve sürülere çobanlık yaptığı da tarihi bir gerçek. Aynı kökten gelen kurtla Kangal Çoban Köpeği’nin kader çizgileri sonraları tümüyle birbirinden ayrılıyor. Kuşkusuz insanoğlunun parmağı var bu yol ayrımında. Dahası, diğer çoban köpekleri gibi Kangal da kurdun amansız düşmanı kesiliyor.
Halim selim Kangal, kurdu görünce, ya da kokusunu alınca tam bir canavar kesiliyor. Yaklaşık 50-70 kg. çeken güçlü kuvvetli erkeği de 40-60 kg. ağırlığındaki daha çevik dişisi, kurda karşı birlikte savaşıyorlar. Dişisi saldırganı oyalarken, erkek arkadan dolaşıyor, göğsü ile kurdun en zayıf yeri olduğu varsayılan bel kemiğinin üzerine çöküyor. İlk hedef , kurdun belini kırmak ya da sarsmak. Bunu başarınca sıra, kesin darbeyi indirmeye geliyor. Kangal erkeği kurdun boğazını dişliyor, yani kurdu bir güzel boğazlıyor. İri kafası, geniş göğsü, özellikle güçlü boynu ve ön ayakları cengaver Kangal’ın en büyük silahları.
Kangal'ın yurtdışına çıkışı "soy koruma" gerekçesiyle yasaklanmıştır. Ancak bir meraklısı, en güzel Kangal'ı Teksas'ta gördüğünü söylüyor.
Bu kadar güçlü kuvvetli olmasına karşılık, çok alçak gönüllü, sakin bir hali var. İnsanlara karşı saldırgan değil. Kangal kirli beyaz, açık sarı, boz, kahverengi tonlarda, ya da kırçıl uzun olmayan tüylerle kaplı. Ağız ve kulak çevresindeki siyah lekelerin genişliği Kangal çoban köpeğinin akbaş-karabaş diye ikiye ayrılmasına yol açıyor. Akbaş türünde siyah lekeler daha az. Öteki çoban köpekleri gibi Kangal’ın da sahip olduğu özgüvenin bir nedeni de, koku alma hassası. Kangal 300 koyunluk bir sürünün bütün hayvanlarını tek tek tanıyor, başka hayvanlarla karışmasına izin vermiyor. Bir başka güçlü yanı zekası. Bir Kangal yetiştiricisi, Sivas’ta bu türün 200-250 kelimelik bir dağarcığa sahip olduğuna inanıldığını, bunun bir miktar tevatür olsa bile, bir gerçeği ifade ettiğini köpeğinin nispeten karmaşık ve değişik işleri yapabildiğini söylüyor. Kangal köpeği sahibinin ses tonundan, yüz ifadesinden pek çok duyguyu, düşünceyi anlıyor, seziyor.
Yiyecek konusunda hiç müşkülpesent değil. Orta Anadolu’nun zor yaşam koşulları Kangal’ı kıt kanaat yaşamaya alıştırmış. Sahibinin önüne koyduğu ıslatılmış tahıl, karnını doyurmaya yetiyor. Sahibi önüne ara sıra murdar olmuş
(ölmüş) bir hayvan atarsa, kuşkusuz itiraz etmiyor, bütün köpekler gibi kemiğe bayılıyor ama bulamazsa da "Niye yok?" diye şikayet etmek aklından geçmiyor.
Ortalama 12-13 yıl yaşayan Kangal’ın yavrusunun vücut oluşumunda ilk üç ay önem taşıyor. Eğitimin esası da bir yıl içinde veriliyor.
Bazı kaynaklar Kangal Çoban Köpeği’nin soyunun korunmasını, Osmanlı devletinde yaygın ve özenli biçimde yetiştirilmiş, kalıtsal özellikleri bakımından başarıyla sakınılmış olmasına bağlıyorlar. Bunun oldukça "biz-merkezli" bir yorum olduğu, kuşkusuz tartışmaya açık. Son yıllara gelinceye kadar ciddi bilimsel bir korumadan söz etmek pek mümkün görünmüyor. Kangal’ın kanının saflığını ya da genlerinin karışmamış oluşunu, Sivas, Kangal yöresinin coğrafi koşullarında aramak daha akla yatkın geliyor. Ekonomik bakımdan oldukça kapalı kalmış ve kendi kendine yetmeye çalışmış Orta Anadolu yöresi, işini ciddiyetle özenle ve korkusuzca yerine getiren, düşmanına karşı amansız insanlara karşı uysal bir çoban köpeğini olduğu gibi korumanın, sürülerin güvenliği bakımından önemli olduğunu tabii ki kavrıyor, buna kabaca özen gösteriyor. Bir tür doğal koruma yani... Nedeni ne olursa olsun, Kangal ya da Anadolu Çoban Köpeği sonuçta kalıtımsal özelliklerini büyük ölçüde koruyan bir tür olarak literatüre geçiyor. Dünyanın çeşitli büyük köpek kulüpleri (Amerika, İngiltere Kennel Clubs) Kangal’ı ayrı bir soy olarak onaylıyorlar. Kangal Çoban Köpeği’nin kıymete binmesi, yerel girişimleri etkiliyor. Sivas Ulaş Tarım İşletmesi ve İl Özel İdaresi bünyelerinde oldukça küçük çaplı girişimler olmakla beraber, Kangal yetiştirmeye başlıyorlar.
Sıcaklığa, soğuğa dayanıklı, bozkırın sert iklimine alışık bu hayvanlar kent yaşamına kolayca uyum sağlayabilirler mi? Kentte uyum sorunu Kangal’ın durumunu daha ciddileştiriyor. Kangal, özellikle nemli sıcaktan rahatsız oluyor.
İstanbullu bir Kangal yetiştiricisi, "kışın karlı bir gündü, bizim Kangal karın üzerine uzanıp yatmıştı, onu hiç bu kadar keyifli görmemiştim" diyor. İlgililerin dikkatine... Bir son söz daha! Kangal’ın yurt dışına çıkışı "soy koruma" gerekçesiyle yasaklanmış. Ancak bu işin bir meraklısı, saf kan güzel Kangal Köpeğini ABD’nin Teksas Eyaletinde gördüğünü söylüyor.
Perş. Haz. 07, 2007 2:26 pm
